Nội dung

Hãû sinh duûc nam - Mä phäi 135 HỆ SINH DỤC NAM Mục tiêu học tập 1. Mô tả được cấu trúc và chức năng của ống sinh tinh 2. Phân biệt được sự khác nhau của quá trình hình thành tinh trùng và noãn. 3. Mô tả được cấu trúc và chức năng của đường dẫn tinh và các tuyến phụ thuộc Hệ sinh dục nam gồm: - Tinh hoàn - Những đường dẫn tinh - Những tuyến phụ thuộc đường dẫn tinh I. TINH HOÀN Tinh hoàn có hình trứng dài 4-5cm rộng 2,5cm. Ðược bao bọc bởi một bao liên kết xơ dày gọi là màng trắng. Mặt sau trên của màng trắng dày lên tạo thành một khối xơ gọi là thể Highmore. Baìng quang Tiãön liãût tuyãún Boïng tinh Hình 1: Sơ đồ của bộ phận sinh dục nam Tuïi tinh ÄÚng cæång ÄÚng dáùn tinh Niãûu quaín Dæång váût Thãø hang dæång váût Thãø hang cuía niãûu quaín ÄÚng ra Tuyãún cuía dæång váût Tiãøu thuìy sinh tinh Maìng tràõng ÄÚng thàóng Maìo tinh hoaìn Hãû sinh duûc nam - Mä phäi 136 Ở đó các động mạch tiến vào và các tĩnh mạch và các ống ra rời khỏi tinh hoàn. Từ màng trắng các vách xơ chia tinh hoàn thành các tiểu thuỳ, mỗi tinh hoàn có chừng 250 tiểu thuỳ. Mỗi tiểu thuỳ chứa 4-5 ống cong queo dài chừng 50-100cm gọi là ống sinh tinh. Các ống sinh tinh nằm giữa một mô liên kết thưa tạo thành tuyến kẽ của tinh hoàn. 1. Ống sinh tinh Ống sinh tinh được bọc bởi một lớp gồm nhiều tế bào sợi có nhiều mạch máu, tiếp theo là màng đáy, bên trong màng đáy có hai loại tế bào: các tế bào dòng tinh và tế bào Sertoli. Tiãön tinh truìng Tiãön tinh truìng muäün Tinh truìng thæï cáúp Sæû hçnh thaình tinh truìng Giaïn phán Tinh truìng så cáúp Tinh nguyãn baìo Mao Cå trån maûch Mao maûch Tãú baìo keî Hình 2: Sơ đồ cấu trúc một phần ống sinh tinh 1.1. Tế bào dòng tinh Các tế bào dòng tinh được bao quanh bởi các tế bào Sertoli và ngăn cách với mạch máu một cách chặt chẽ bởi màng đáy. Tinh nguyên bào là những tế bào dòng tinh đầu tiên, sau tuổi dậy thì chúng phân chia nhiều lần theo cách gián phân nguyên nhiễm với bộ nhiễm sắc thể 2n = 46 = 44 + XY đến tuổi dậy thì tinh nguyên bào biến đổi hình thái để tạo thành tinh bào I và bắt đầu thời kỳ gián phân giảm số để tạo tiền tinh trùng có nhiễm sắc thể n = 22 + X hoặc 22 + Y. Quá trình gián phân giảm nhiễm được chia làm hai giai đoạn: - Giai đoạn 1: Tinh bào 1 bắt đầu quá trình phân chia để tạo thành tinh nguyên bào 2 mang nhiễm sắc thể lưỡng bội, quá trình phân chia này thường kéo dài trên 23 ngày. - Giai đoạn 2: Tinh bào tiếp tục phân chia để tạo thành 2 tiền tinh trùng mang nhiễm sắc thể đơn bội. Tiền tinh trùng lần lượt biến đổi thay đổi hình thái để hình thành tinh trùng. Quá trình hình thành từ tiền tinh trùng đến tinh trùng có thể tóm tắt qua 4 giai đoạn: + Giai đoạn tạo bộ Golgi: Hãû sinh duûc nam - Mä phäi 137 Bộ Golgi phát triển tạo thành một khối lớn ở cực đầu, trong giai đoạn này trung thể đi ngược về phía đối diện với bộ Golgi (so với nhân) . + Giai đoạn tạo mũ: Bộ Golgi tụ tập thành một khối lớn ở cực đầu gọi là mũ cực đầu, bên trong chứa nhiều enzym như Hyaluronidase, neuraminidase, phosphatase acid, protease. Nhiệm vụ của chúng là phá huỷ vòng tia và màng trong suốt trong quá trình thụ tinh. + Giai đoạn tạo thành đuôi tinh trùng: Tuïi cæûc âáöu Haût cæûc âáöu Muî cæûc âáöu Bäü Golgi Cæûc âáöu Nhán Nhán Ty thãø Ty thãø Cæûc âáöu Thãø dæ Âuäi Thán Cäø Âáöu Hình 3: Sơ đồ hình thành cấu tạo tinh trùng Trung thể biến thành đuôi có cấu tạo như lông chuyển nhưng dài hơn nhiều, có khả năng làm cho tinh trùng chuyển động. Sự chuyển động này cần ATP do đó ở phần cổ của tinh trùng xếp theo hình lò xo. Vai trò của Dynein của lông chuyển rất quan trọng cho sự chuyển động của tinh trùng. + Giai đoạn trưởng thành: Trong giai đoạn này chủ yếu tinh trùng giảm thể tích, một phần bào tương bị loại trừ khỏi tinh trùng dưới dạng các túi và được các tế bào Sertoli thâu nhận. Hình thái của tinh trùng có thể tóm tắt: phần đầu chứa nhân với mũ cực đầu ở phía trước, phần cổ với nhiều ty thể xếp hình lò xo, phần đuôi do trung thể kéo dài. 1.2.Tế bào Sertoli Tế bào Sertoli thường có dạng hình tháp dài bao quanh các tế bào dòng tinh, đáy tế bào nằm trên màng đáy, bào tương sáng màu và chứa nhiều lưới nội bào không hạt. Tế bào Sertoli có ba nhiệm vụ chính: - Nâng đỡ, bảo vệ, điều chỉnh và điều hoà sự phát triển của tế bào dòng tinh. - Thực bào làm giảm khối lượng bào tương của tế bào dòng tinh trong quá trình hình thành tinh trùng, thực bào những khối thừa thoát ra từ những tế bào dòng tinh. - Chức năng chế tiết: tiết ABP (Androgen binding protein) dưới sự kiểm soát của FSH và testosteron, kiểm soát lượng Androgen trong ống sinh tinh ABP có thể biến đổi estrogen, tiết dịch vào ống sinh tinh giúp tinh trùng di chuyển. Tiết inhibin làm giảm tiết FSH từ tuyến Hãû sinh duûc nam - Mä phäi 138 yên. Tiết một loại peptid có dạng LH-RH ức chế tổng hợp testosteron từ tuyến kẽ (tế bào leydig). - Ngoài ra tế bào Sertoli cùng với màng đáy đóng vai trò hàng rào máu tinh trùng, ngăn cản máu tiếp xúc trực tiếp với những tế bào dòng tinh và có lẽ chúng làm giảm phản ứng tự miễn kháng tế bào dòng tinh. 2. Tuyến kẽ Tuyến kẽ là một mô liên kết thưa chứa nhiều mạch máu và các tế bào Leydig nằm rải rác. Tế bào Leydig có nhiệm vụ tiết testosteron. Testosteron chịu ảnh hưởng trực tiếp bởi LH. II. NHỮNG ÐƯỜNG DẪN TINH Ðường dẫn tinh gồm ống thẳng, lưới tinh, ống ra, ống mào tinh, ống tinh, ống phóng tinh. 1. Ống thẳng Lót bởi biểu mô vuông đơn hoặc trụ đơn, bề mặt tự do có nhiều vi nhung mao và lông chuyển giúp cho sự vận chuyển của tinh dịch. 2. Ống ra Lót bởi biểu mô trụ đơn gồm có ba loại tế bào: - Tế bào có lông chuyển: Hình trụ bề mặt tự do có nhiều lông chuyển giúp cho sự vận chuyển của tinh trùng. - Tế bào không lông: Hình trụ đơn giữ chức năng hấp thụ. - Tế bào đáy: Ðược xem là loại tế bào tạo ra hai loại tế bào trên. 3. Ống mào tinh Lót bởi biểu mô trụ giả tầng: Tế bào chính, tế bào sáng, tế bào đáy. Tế bào chính có nhiệm vụ hấp thụ tinh dịch sau khi tinh dịch rời tinh hoàn. Tất cả các tế bào này đứng trên một màng đáy, bên ngoài là tầng cơ trơn có tính co rút. 4. Ống tinh Gồm ba lớp: - Tầng niêm mạc phủ bởi biểu mô trụ giả tầng có lông chuyển. - Tầng dưới niêm mạc là một lớp mô liên kết mỏng. - Tầng cơ gồm ba lớp cơ trơn, lớp trong dọc, lớp giữa vòng, lớp ngoài dọc, chúng có tính chất co bóp tạo nhu động để đẩy tinh dịch. 5. Ống phóng tinh Không có tầng cơ khi nằm ở tuyến tiền liệt, biểu mô phủ gồm tế bào có lông và không lông. III. NHỮNG TUYẾN PHỤ THUỘC ÐƯỜNG DẪN TINH 1. Túi tinh Gồm ba lớp: niêm mạc, tầng cơ, và lớp vỏ ngoài. - Niêm mạc phủ bởi biểu mô trụ giả tầng gồm hai loại tế bào: tế bào chế tiết và tế bào đáy. - Tầng cơ gồm hai lớp trong vòng ngoài dọc. 2. Tuyến tiền liệt Hãû sinh duûc nam - Mä phäi 139 Là một loại tuyến kiểu ống túi phức tạp lót bởi biểu mô trụ đơn gồm hai loại tế bào: tế bào chế tiết và tế bào đáy. 3. Tuyến hành niệu đạo Là một biểu mô tuyến kiểu ống túi. Lót bởi biểu mô trụ đơn. 4. Tuyến niệu đạo Dọc theo niệu đạo dương vật là những tuyến kiểu túi tiết nhầy. Tuyãún nháöy dæåïi niãm maûc Tuyãún tiãút nháöy Tuyãún chênh Hình 4: Sơ đồ cắt ngang tuyến tiền liệt H ình 4: Niệu đạo IV. DƯƠNG VẬT Là cơ quan giao cấu, bọc ngoài bởi da bên trong là mô xơ chun nhiều mạch máu. Những cơ quan của dương vật gồm hai thể hang, một thể xốp (thể hang của niệu đạo). Thể hang và thể xốp được cấu tạo bởi một mô đặc biệt gọi là mô cương, là một mô liên kết - cơ chứa nhiều hốc máu và những động mạch hình lò xo đổ máu vào các hốc máu, tĩnh mạch dẫn máu từ các hốc máu đi vào hệ tuần hoàn chung. Lúc bình thường, các hốc máu trong thể hang xẹp. Những vòng chun ở miệng tiểu động mạch mở vào các hốc máu co lại. Dương vật mềm. Khi dương vật bị kích thích, do sự điều khiển của dây thần kinh trung ương, những sợi cơ trơn dọc của các tiểu động mạch co lại, kéo các vòng chun giãn ra làm cho máu từ các tiểu động mạch ùa vào các hốc máu. Lúc bấy giờ các bó cơ ở chung quanh các hốc máu co lại làm cho các tĩnh mạch bị ép dẹt lại. Những sợi chun không bị các bó sợi cơ kéo nữa, co lại và bịt những tĩnh mạch. Máu ở trong hốc không thoát đi đâu được, lại bị ép bởi các bó cơ cho nên dương vật cương lên và rất cứng. Thể xốp cũng dài ra và phồng lên vì những tĩnh mạch của nó bị giãn nhưng không cứng như thể hang. Khi những bó cơ giãn ra, máu thoát đi bằng đường tĩnh mạch, dương vật lại mềm. Hãû sinh duûc nam - Mä phäi 140 Ténh maûch mu dæång váût Âäüng maûch mu dæång váût Ténh maûch sau Maìng tràõng Hçnh 5: Så âäö càõt ngang dæång váût Âäüng maûch sáu Thãø hang Mä cæång Niãûu âaûo Thãø xäúp cuía niãûu âaûo H5. Sơ đồ cắt ngang qua dương vật