Nội dung

ch­¬ng iii: tµi nguyªn thiªn nhiªn I. Kh¸i niÖm vÒ tµi nguyªn thiªn nhiªn. II. Khai th¸c vµ sö dông tµi nguyªn thiªn nhiªn. 1. Tµi nguyªn kho¸ng s¶n. 2. Tµi nguyªn ®Êt. 3. Tµi nguyªn rõng. 4. Tµi nguyªn n­íc. 5. Tµi nguyªn biÓn. III. B¶o vÖ tµi nguyªn thiªn nhiªn.  I. kh¸i niÖm vÒ tµi nguyªn thiªn nhiªn. 1. §Þnh nghÜa. - Tµi nguyªn thiªn nhiªn lµ c¸c yÕu tè tù nhiªn®­îc sö dông trong kinh tÕ, lµm ph­¬ng tiÖn tån t¹i cña x· héi loµi ng­ êi ( D.I.Aman). - Tµi nguyªn thiªn nhiªn lµ nh÷ng yÕu tè tù nhiªn ®­îc sö dông nh­lµ nguån t­liÖu sinh sèng cña loµi ng­êi ( Ephrem«p). - Tµi nguyªn thiªn nhiªn lµ nh÷ng vËt thÓ vµ c¸c d¹ng n¨ng l­îng tù nhiªn ®­îc sö dông cho con ng­êi hoÆc lµ nh÷ng ph­¬ng tiÖn mµ con ng­êi khai th¸c trùc tiÕp tõ thiªn nhiªn ( Ghera xim«p ). - Tµi nguyªn thiªn nhiªn lµ lùc l­îng tù nhiªn cña m«i tr­ êng ®Þa lý hiÓu theo nghÜa nh­lùc l­îng s¶n xuÊt dù trö ( tiÒm lùc s¶n xuÊt ), nh­gi¸ trÞ sö dông trong viÖc ph¸t triÓn x· héi ( A.M.C«l«chiepki ). - Tµi nguyªn thiªn nhiªn, trong tæng thÓ cña chóng víi tÊt c¶ ®iÒu kiÖn tù nhiªn ®­îc hiÓu lµ toµn bé thÕ giíi vËt chÊt bao quanh chóng ta trong mèi quan hÖ víi x· héi loµi ng­êi........cßn nÕu nh­ xÐt vÒ ph­¬ng diÖn lÞch sö cô thÓ,  Tµi nguyªn thiªn nhiªn lµ c¸c vËt thÓ vµ lùc l­îng tù nhiªn ë tr×nh ®é ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt vµ nghiªn cøu nhÊt ®Þnh, tµi nguyªn thiªn nhiªn ®­îc sö dông ®Ó tho¶ m¶n nhu cÇu x· héi loµi ng­êi d­íi h×nh thøc tham gia trùc tiÕp vµo ho¹t ®éng s¶n xuÊt vËt chÊt vµ kh«ng vËt chÊt. H·y ph©n biÖt tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ ®iÒu kiÖn  Tµi?nguyªn thiªn nhiªn  §iÒu kiÖn tù nhiªn tù nhiªn - Bao gåm c¸c khÝa - Lµ c¸c yÕu tè tù nhiªn c¹nh cña m«i tr­êng tù trong m«i tr­êng tù nhiªn. nhiªn bao quanh x· héi - Cã quan hÖ trùc tiÕp con ng­êi. ®Õn ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh tÕ. - Cã xu h­íng ngµy cµng më réng theo sù ph¸t triÓn cña khoa häc kû thuËt. - Kh«ng trùc tiÕp tham gia vµo nÒn s¶n xuÊt, kinh tÕ. - Nh­ng lµ yÕu tè cÇn thiÕt kh«ng thÓ kh«ng cã. 2. Ph©n lo¹i tµi nguyªn thiªn nhiªn : tµi nguyªn thiªn nhiªn Theo tÝnh chÊt Theo tÝnh chÊt kinh tù nhiªn tÕ ( hoÆc s¶n xuÊt) - Kho¸ng - Theo ®Æc s¶n - KhÝ hËu ®iÓm sö dông trong nÒn kinh - tÕ quèc d©n - Theo môc ®Ých sö dông trong nÒn kinh §Êt N­íc §éng vËt Thùc vËt tÕ quèc d©n Theo tÝnh chÊt cã thÓ bÞ hao kiÖt trong qu¸ tr×nh sö dông tµi nguyªn Kh«ng Cã thÓ bÞ hao kiÖt bÞ hao kiÖt Kh«i phôc ®­îc Kh«ng kh«i phôc ®­îc Trong c¸c c¸ch ph©n lo¹i tµi nguyªn thiªn nhiªn, lo¹i nµo cã ý nghÜa nhÊt ? V× sao ?  C¸ch ph©n lo¹i tµi nguyªn thiªn nhiªn theo tÝnh cã thÓ bÞ hao kiÖt trong qu¸ tr×nh sö dông tµi nguyªn lµ cã ý nghÜa nhÊt v× : - Do nhu cÇu vÒ tµi nguyªn ngµy cµng lín trong lóc sè l­îng, tr÷ l­îng tµi nguyªn ngµy cµng gi¶m. Tµi nguyªn thiªn nhiªn Nhu cÇu - N¾m ®­îc ®Æc ®iÓm, tÝnh chÊt cña tõng lo¹i tµi nguyªn ®Ó trªn c¬ së ®ã cã c¸ch khai th¸c, sö dông hîp lý nh»m tho¶ m¶n ®­îc nhu cÇu nh­: + §èi víi lo¹i kh«ng bÞ hao kiÖt : Kh«ng nªn lµm thay ®æi chÊt l­îng. + §èi víi lo¹i kh«ng kh«i phôc ®­îc : Ph¶i hÕt søc tiÕt kiÖm vµ biÕt quay vßng. + §èi víi lo¹i kh«i phôc ®­îc ; CÇn b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn. 3. Quan niÖm, nguyªn t¾c vµ ph­¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ kinh tÕ tµi nguyªn thiªn nhiªn: - Quan niÖm ®¸nh gi¸ kinh tÕ tµi nguyªn thiªn nhiªn: + X¸c ®Þnh ¶nh h­ëng cña c¸c yÕu tè tµi nguyªn ®èi víi sù ph¸t triÓn vµ ph©n bè lùc l­îng s¶n xuÊt. + So s¸nh c¸c tÝnh chÊt vµ ®Æc tÝnh tù nhiªn cña tµi nguyªn thiªn nhiªn víi tiªu chuÈn gi¸ trÞ kinh tÕ. + V¹ch ®­îc sù kh¸c biÖt vÒ chi phÝ lao ®éng ë mçi l·nh thæ ®Ó sö dông tµi nguyªn cã lîi cho nÒn kinh tÕ quèc d©n. - Nguyªn t¾c ®¸nh gi¸ kinh tÕ tµi nguyªn thiªn nhiªn: + Ph¶i ®¶m b¶o sö dông hîp lý, tiÕt kiÖm nhÊt tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ b¶o vÖ tµi nguyªn thiªn nhiªn, b¶o vÖ m«i tr­êng. + Tho¶ m¶n nhu cÇu ngµy cµng t¨ng lªn vÒ tµi nguyªn thiªn nhiªn cña x· héi, b¶o ®¶m hiÖu qu¶ kinh tÕ cao nhÊt. + KÕt hîp lîi Ých tr­íc m¾t vµ lîi Ých l©u dµi cña con ng­êi vÒ sö dông tµi nguyªn thiªn nhiªn. + Ph¶i phï hîp víi lîi Ých cña x· héi loµi ng­êi nãi chung vµ tõng khu vùc, tõng quèc gia nãi riªng. Nguyªn t¾c nµo trong ®¸nh gi¸ kinh tÕ tµi nguyªn thiªn nhiªn ®­îc xem lµ quan träng h¬n c¶ ? V× sao ?  Nguyªn t¾c ph¶i ®¶m b¶o sö dông hîp lý, tiÕt kiÖm nhÊt tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ b¶o vÖ tµi nguyªn thiªn nhiªn, b¶o vÖ m«i tr­êng lµ quan träng h¬n c¶ v× nÕu t«n träng nguyªn t¾c nÇy sÏ gãp phÇn tho¶ m¶n ba nguyªn t¾c cßn l¹i. - Ph­¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ kinh tÕ tµi nguyªn thiªn nhiªn : + §¸nh gi¸ vÒ mÆt tù nhiªn cña tµi nguyªn thiªn nhiªn. * VÞ trÝ ph©n bè tµi nguyªn. * Tr÷ l­îng tµi nguyªn. * H×nh thøc ph©n bè. * ChÊt l­îng tµi nguyªn. * Gi¸ trÞ sö dông. + §¸nh gi¸ vÒ mÆt kinh tÕ kû thuËt. * TÝnh to¸n c¸c chØ tiªu kinh tÕ-kû thuËt nh»m tiÕt kiÖm chi phÝ s¶n xuÊt. * X©y dùng c¸c dù ¸n, ph­¬ng ¸n ®Ó thùc hiÖn tèi ­u, * Lùa chän quy tr×nh c«ng nghÖ thÝch øng, ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ cao. * Sö dông tæng hîp tµi nguyªn. + B¶o vÖ m«i tr­êng thiªn nhiªn. * §Çu t­trang thiÕt bÞ kû thuËt chèng « nhiÔm. * B¶o vÖ c¶nh quan trong qu¸ tr×nh khai th¸c tµi nguyªn thiªn nhiªn. * C¸c gi¶i ph¸p c©n b»ng sinh th¸i. II.khai th¸c vµ sö dông tµi nguyªn thiªn nhiªn. 1. Tµi nguyªn kho¸ng s¶n. Ph©n bè mét sè tµi nguyªn kho¸ng s¶n kim lo¹i & nhiªn liÖu- n¨ng l­îng trªn thÕ giíi     Canad a   Anh Iran Iraq Kuwai t Vªnªxuªla   Hoa Kú                   ArËp Xªu®it Braxin   S¾t §ång  Than  DÇu má  Søc n­íc  Nga Trung Quèc Khai th¸c dÇu ë Iraq Khai th¸c dÇu ë Khai th¸c dÇu ë Azerbaijan thÒm lôc ®Þa ViÖt Nam Thuû ®iÖn ë Ghana Thuû ®iÖn trªn s«ng Danube ë Slovakia Thuû ®iÖn ë Arkansas Khai th¸c than ë Trung quèc Khai th¸c than ë ¤xtr©ylia Kha i th¸c tha n ë Nhµ m¸y ®iÖn nguyªn tö ë NhËt B¶n Thu n¨ng l­îng mÆt trêi ë sa m¹cArizona Nhµ sö dông n¨ng l­îng mÆt trêi ë NhËt B¶n Khai th¸c n¨ng l­ îng giã ë Netherland Khai th¸c n¨ng l­îng giã ë §øc Khai th¸c n¨ng l­ îng ®Þa nhiÖt ë Nam Mü Khai th¸c Vµng ë Braxin Khai th¸c Mangan ë Gabon Khai th¸c §ång ë Zambia Khai th¸c b¹c ë Nevad a Khai th¸c s¾t ë Mexico Khai th¸c thiÕc ë Canada Ph©n biÖt trö l­îng ®Þa chÊt vµ trö l­îng ®Þa ho¸. Trö l­îng ®Þa Trö l­îng ®Þa ho¸ chÊt + Trö l­îng c¸c + Trö l­îng c¸c nguyªn tè tån t¹i d­íi d¹ng c¸c hîp chÊt cô thÓ cho phÐp khai nguyªn tè riªng lÎ cã trong toµn bé vá qu¶ ®Êt hay trong ph¹m vi mét l·nh thæ réng lín nµo ®ã. + Trö l­îng ®Þa ho¸ th¸c mét míi chØ ®Ò cËp ®Õn sè c¸ch kinh tÕ nhÊt. l­îng chø kh«ng + Trö l­îng ®Þa ®Ò cËp ®Õn møc ®é tËp chÊt cã ý trung, Ýt nghÜa trùc tiÕp khai cã ý nghÜa trong kinh tÕ. Trong t­¬ng lai nguån n¨ng l­îng nµo ®­îc sö dông nhiÒu nhÊt ? V× sao ?  Nguån n¨ng l­îng cã triÓn väng nhÊt lµ nhiÖt h¹ch bëi v×: - Nhiªn liÖu lµ n­íc nÆng, cã trong n­íc víi trö l­îng rÊt nhiÒu. - Trong qu¸ tr×nh sö dông Ýt x¶y ra sù cè vµ nguy hiÓm. - Lß ph¶n øng ngµy cµng hoµn thiÖn, nh÷ng yªu cÇu vÒ mÆt kû thuËt ®Ó gi¶i phãng n¨ng l­îng ngµy cµng ®¸p øng. 2. Tµi nguyªn ®Êt. Sö dông ®Êt ë Nga Sö dông ®Êt ë Trung quèc Sö dông ®Êt ë Island Sö dông ®Êt ë Bhutan Sö dông ®Êt ë Philippine Sö dông ®Êt ë New Guin Khai th¸c ®Êt ë Ch©u ¢u  T¹i sao viÖc chèng xãi mßn ®Êt ë n­íc ta ®­îc ®Æc biÖt quan t©m ?  Bëi v× do : - DiÖn tÝch ®åi nói nhiÒu. - §Þa h×nh dèc, ®é chia c¾t cao. - M­a lín, c­êng ®é m¹nh, thêi gian tËp trung. - Rõng vµ líp phñ thùc vËt cßn Ýt .  Trong c¶i t¹o ®Êt, v× sao ph¶i kÕt hîp gi÷a bãn ph©n ho¸ häc vµ bãn ph©n chuång ph©n xanh ?  Bëi v× : - C¶i t¹o ho¸ tÝnh b»ng c¸ch cung cÊp c¸c chÊt dinh d­ ëng, lµm cho ®Êt mµu më, ®Çy ®ñ c¸c chÊt N,P,K. - C¶i t¹o lý tÝnh b»ng c¸ch b¶o vÖ cÊu t­îng cña ®Êt, lµm cho ®Êt t¬i xèp, dÔ thÊm n­íc. - NÕu chØ bãn ph©n ho¸ häc sÏ lµm chai ®Êt vµ c©y kh«ng thÓ hÊp thu ®­îc chÊt dinh d­ëng. - NÕu chØ bãn ph©n chuång vµ ph©n xanh sÏ lµm ®Êt Ýt mµu më v× thiÕu chÊt dinh d­ëng. 3. Tµi nguyªn rõng. Rõng ë Bhutan Rõng ë Togo Rõng ë Brunei Khai th¸c gæ ë Canada Hæ ë Th¸i Lan Hæ ë Sibªri Tæ Ong mËt ë ch©u Phi GÊu ë Ch©u ¢u GÊu ë Th¸i Lan Chim B×m BÞp KhØ mÆt ®á ë Nam Mü KhØ ë Gibbon Tr¨n ch©u Phi Hæ mang chóa ë Nam ¸ Tr¨n ë Argentina Tª gi¸c ë ®¶o Sumatran Tµi nguyªn rõng cã vai trß nh­thÕ nµo ?  Vai trß: - §iÒu hoµ khÝ hËu, b¶o vÖ m«i tr­êng. + Gi÷ n­íc. + T¨ng ®é Èm. + Lµm s¹ch kh«ng khÝ. - Cung cÊp gç. + VËt liÖu gi¸ rÎ, c¸ch ©m tèt, chÞu nhiÖt vµ lùc uèn cao. + Nguyªn liÖu trong c«ng nghÞªp ho¸ häc: acªt«n, cån, sîi tæng hîp..... + Nguyªn liÖu trong c«ng nghÞªp hµng tiªu dïng: bµn ghÕ, gi­êng tñ.... - Gi÷ ®é mµu më cña ®Êt ®ai, chèng xãi mßn. - Kho d­îc liÖu quý gi¸. 4. Tµi nguyªn n­íc. Tµi nguyªn n­íc trªn thÕ giíi ThÓ tÝch (1000km 3) N­íc mÆn C¸c ®¹i d­¬ng N­íc lî ngÇm Hå n­íc mÆn % tæng l­ % tæng îng n­íc n­íc ngät 1.338.00 0 12.870 85 N­íc néi ®Þa B¨ng hµ, líp tuyÕt phñ 24.064 vÜnh viÔn 10,530 N­íc ngät ngÇm 300 B¨ng tuyÕt phñ vÜnh viÔn 91 trong ®Êt 16,5 Hå n­íc ngät 12,9 H¬i Èm teong ®Êt 11,5 H¬i n­íc trong kh«ng khÝ 2,12 §Çm lÇy, ®Êt ngËp n­íc 1,12 S«ng N­íc kÕt hîp trong sinh vËt1993, dÉn theo Nguån: Shiklomanov Enviromental Outlook Tæng l­îng n­íc 3. 1.386.00 0 96,54 0,93 0.006 1.74 0.76 0.022 0.007 0,001 0,001 0,001 0,0002 0,0001 68,7 30,06 0,86 0,26 0,05 0,04 0,03 0,006 0,003 UNEP: GEO-3: Global 100 Th¸c Iguacu ë Argentina Sö dông n­íc phôc vô trång trät ë Kampuchia Sö dông n­íc phôc vô trång trät ë Ch©u Phi Sö dông n­íc phôc vô ch¨n nu«i ë S«malia N­íc phôc vô s¶n xuÊt ®­êng ë Hawaii Tµi nguyªn n­íc cã vai trß nh­thÕ nµo ?  Vai trß: - Cung cÊp n¨ng l­îng. + C¸c th¸c n­íc. + Thuû triÒu. + Sãng. + NhiÖt h¹ch. - Cung cÊp n­íc cho s¶n xuÊt. + T¨ng ®é mµu më cña ®Êt, t¨ng n¨ng suÊt c©y trång, vËt nu«i. + Phôc vô h÷u hiÖu c¸c ngµnh c«ng nghiÖp. - Cung cÊp n­íc cho ®êi sèng. + Con ng­êi kh«ng thÓ thiÕu n­íc. + N­íc dïng ®Ó uèng vµ sinh ho¹t. 5. Tµi nguyªn biÓn & ®¹i d­¬ng. BiÓn §«ng ViÖt Nam Th¸i B×nh D­¬ng n¨ng suÊt sinh häc cña c¸c vïng biÓn C¸c kiÓu hÖ sinh th¸i Rõng ngËp mÆn 1215 C¸ c r ¹ n SH & t h¶mc á biÓn 900 810 c ¸ c c öa s« ng 300 c ¸ c ®Çml Çy ngËp mÆn 225 C¸ c vï ng n­ í c t r å i 163 C¸ c vï ng t hÒml ôc ®Þa BiÓn kh¬i 57 gam cacbon/m3/n¨m Nguån: Norman Myers C¸ ë Nam §¹i T©y D­ ¬ng C¸ ë Hång H¶i Mét sè loµi sinh vËt ë biÓn San h« ë ¤xtr©ylia T«m ë Th¸i B×nh D­¬ng ( b¾c Mü) Rïa biÎn ë Nam Mü Cua biÎn Mùc Khai th¸c muèi ë Morocco §¸nh b¾t c¸ ë Philippin Khai th¸c muèi ë Namibia Tµi nguyªn biÓn & ®¹i d­¬ng cã vai trß nh­ thÕ nµo ?  Vai trß: - §iÒu hoµ khÝ hËu. + T¹o ra ®é Èm. + Lµm c©n b»ng nhiÖt. - Cung cÊp c¸c nguyªn tè ho¸ häc vµ nguån thùc phÈm. + Cã kho¶ng 34 nguyªn tè. + Cã c¸, t«m, mùc, rong t¶o. - Con ®­êng giao th«ng tèt. + ThuËn lîi ®Ó nèi liÒn c¸c ch©u lôc. + Chi phÝ rÎ nhÊt, chë ®­îc hµng cång kÒnh. - Dù tr÷ nguån n¨ng l­îng to lín. + N¨ng l­îng thuû triÒu, sãng, nhiÖt h¹ch. + C¸c má dÇu d­í ®¸y ®¹i d­¬ng.  Trong c¸c lo¹i tµi nguyªn, lo¹i nµo quan träng nhÊt ®èi víi ho¹t ®éng kinh tÕ ? V× sao ?  §èi víi ho¹t ®éng kinh tÕ nãi chung : - Tµi nguyªn nµo còng rÊt quan träng. - NÕu thiÕu bÊt kú 1 tµi nguyªn nµo th× kinh tÕ còng khã ph¸t triÓn.  Muèn x¸c ®Þnh tµi nguyªn nµo lµ quan träng nhÊt: - Ph¶i g¾n víi mét ho¹t ®éng kinh tÕ cô thÓ. - VÝ dô nh­kho¸ng s¶n ®èi víi c«ng nghiÖp; biÓn vµ ®¹i d­ ¬ng ®èi víi ng­nghiÖp; n­íc, ®Êt, sinh vËt vµ khÝ hËu ®èi víi n«ng nghiÖp.... III. b¶o vÖ tµi nguyªn thiªn nhiªn. Khai th¸c & sö dông lu«n lu«n g¾n liÒn B¶o vÖ, c¶i t¹o & kh«i phôc Xu h­íng khai th¸c, sö dông, b¶o vÖ,c¶i t¹o vµ kh«i phôc tµi nguyªn thiªn nhiªn : 1. H¹ thÊp nguyªn, nhiªn liÖu hao hôt trong khai th¸c vµ chÕ biÕn. 2. T¸i sö dông nguyªn liÖu trong s¶n xuÊt. 3. Khai th¸c vµ sö dông tæng hîp c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn. 4. T×m kiÕm c¸c nguån thay thÕ, bæ sung. 5. Sö dông nguån tµi nguyªn trªn quan ®iÓm bÒn v÷ng.  Sù quan t©m cña chÝnh phñ ViÖt Nam trong viÖc b¶o vÖ tµi nguyªn vµ m«i tr­êng thÓ hiÖn ë nh÷ng mÆt nµo ?  VÒ mÆt tæ chøc. - T¸ch riªng khoa häc, c«ng nghÖ víi tµi nguyªn, m«i tr­êng. - Thµnh lËp bé, së, phßng tµi nguyªn vµ m«i tr­êng ë trung ­¬ng vµ ®Þa ph­¬ng.  VÒ mÆt chÝnh s¸ch, ch­¬ng tr×nh triÓn khai. - Ban hµnh nhiÒu v¨n b¶n nh­luËt, nghÞ ®Þnh, th«ng t­.... ( luËt ®Êt ®ai, luËt b¶o vÖ tµi nguyªn vµ m«i tr­êng ) - X©y dùng nhiÒu ch­¬ng tr×nh, kÕ ho¹ch nh­ch­¬ng tr×nh 327, 5 triÖu hecta rõng.....  VÒ mÆt hµnh ®éng. - Thµnh lËp c¸c v­ên quèc gia, khu b¶o tån thiªn nhiªn. - Thùc hiÖn viÖc ®¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i tr­êng ®èi víi tÊt c¶ c¸c c«ng tr×nh, dù ¸n. KÕt thóc ch­¬ng 3